قلعه روستای خسروان دماوند نمونه ای از تاریخ کهن منطقه

روستای خسروان در70 کیلومتری جاده تهران – فیروزکوه در سمت شمال آن واقع شده و از توابع بخش مرکزی شهرستان دماوند محسوب می شود.

این روستا در زیر کوهی به نام ˈزرین کوهˈ، یکی از بزرگترین قله های رشته کوه البرز قرار دارد و در زمانهای قدیم نام این کوه،«کوهروان» و بعدها کوه خسروان نام گرفت.

اقوام ساکن در خسروان، جابان، سربندان و… از خانواده های کرمانجی هستند، که در ابتدا در شمال خراسان زندگی می کردند و در زمان آقامحمدخان سر سلسله قاجار به این ناحیه کوچ داده شدند.

زبان اهالی این روستا کرمانجی، نوعی کردی اصیل و دین اهالی این روستا مسلمان و مذهب شیعه است.

جمعیت ساکن در روستای خسروان حدود500 نفر است ولی جمعیت اصلی و بومی روستا به حدود 1000نفر می رسد.

زمین های این روستای خسروان حدود پنج هزار هکتار و این روستا یکی از بهترین و زیباترین روستاهای شهرستان دماوند است و قدمت آن به حدود 450 الی 500 سال قبل می رسد.

تمامی اهالی این روستا کرمانج هستند، ولی بخش کوچکی از اهالی لر و از طایفه بختیاری ها هم در این منطقه سکونت دارند، که حدود 150سال پیش قطعه ای زمین از کرمانج ها خریدند (حدود نیم هکتار) و هم اینک بزرگترین طایفه در خسروان ˈابراهیمیˈ ها و بعد ˈباباییˈ ها هستند.

این روستا دارای آبشارها و چشمه های زیادی است و یک رود فصلی نیز از گوشه ی غربی آن عبور می کند.

در شمال غربی روستا که چشمه ای از ارتفاعات شمالی روستا به سمت جنوب جریان دارد، تپه ای در امتداد شمال – جنوب و به موازات آب چشمه قرار گرفته است.

بر بالای این تپه آثار اندکی از معماری، سنگ های انباشته روی هم، قطعات شکسته سفال و حدود 20 قبر مربوط به دوران اسلامی دیده می شود که به نظر می رسد دارای اهمیت زیادی نیست، اما به گفته ی پیران و کهنسالان روستا آنجا را نارنج قلعه می نامیدند.

در فاصله 800 متری غرب روستای خسروان و در ارتفاعات شمالی بین روستاهای خسروان و آیینه ورزان بر بالای قسمتی از کوه که جهت شرقی-غربی دارد، در ضلع شمالی قبرستان روستا، قلعه تاریخی خسروان وجود دارد.

در بررسی سطحی این قلعه قطعاتی از سفال های ساده و لعابدار قبل از اسلام و دوران اسلامی به دست آمده است که نشانگر استقرار افراد در قلعه در این دوره است.

قلعه باستانی خسروان در امتداد و ارتباط با قلعه و استحکامات دفاعی دیگر است که در ارتفاعات البرز ایجاد شده و یک نمونه شاخص آن ارتباط با قلعه نوذر که در شمال غرب قلعه ی خسروان در روستای آیینه ورزان قرار دارد و در اختیار مالک واحد است.

قلعه خسروان قلعه استقراری بوده است که در مواقع هجوم و ناامنی ساکنان منطقه از آن استفاده می کردند و امکان آخرین مقاومت را فراهم می کرده است که در مرحله ی اول کودکان، زنان و پیران را پناه می داد تا مردان با آسودگی بیشتری بتوانند با دشمن مقابله کنند.

در صورت موفقیت پناه داده شدگان به محل اصلی زندگی خود بر می گشتند و اگرپیروز نمی شدند، جنگجویان به افراد ساکن در قلعه می پیوستند و مقاومت نهایی را نشان می دادند که در صورت شکست، همه ی اعضای خانواده اسیر می شدند.

رییس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری شهرستان دماوند در این باره گفت: بقایای معماری موجود در این قلعه نشان از گستردگی و وسعت آن دارد و به نظر می رسد حداقل چهار برج مراقبت، بیش از 15 اتاق و راهروهایی در حد فاصل اتاق ها ایجاد شده که بخش های زیادی از آن بر اثر حفاری از بین رفته است.

ˈابراهیم اکبریˈ افزود: دروضعیت کنونی از قلعه تاریخی فقط دیوارهای پی بنا مشاهده می شود و مصالح به کار رفته در این بنا نیز سنگ لاشه و ملات گچ و ساروج است.

وی افزود: سفال های یافت شده از سطح قلعه حکایت از این دارد که قدمت و مدت بهره برداری از آن به دوران پیش از اسلام تا اوایل دوران تیموری باز می گردد.

خونگرمی و مهربانی اهالی زبانزد است و خسروان منطقه ای خوش و آب و هوا محسوب می شود که از نظر کشاورزی نیز دارای رونق مناسبی است و منطقه ای بسیار دیدنی برای گردشگران است.