امامزاده هاشم، یازده قرن میعادگاه معنوی مردم منطقه دماوند

تارود-حمید آقایی: امامزاده هاشم، یازده قرن میعادگاه معنوی مردم منطقه دماوند و از مهمترین اماکن زیارتی شهرستان دماوند است.

یک. امام حسن مجتبی (ع) را پسرانی بود که نسل آن حضرت از دو نفر از ایشان تداوم یافته است. «زید» و «حسن مثنی». زید فرزند ارشد امام مجتبی (ع) بود. شخصیتی جلیل القدر که مورد اعتماد مردم مدینه و پناه و مامن مستمندان بود. پسران وی ابراهیم و حسن نیز از بزرگان علماء زمان خود بوده اند، نسب حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) از طریق پدرش عبدالله بن علی به حسن بن زید بن حسن (ع) می رسد. (الارشاد / مفید – 1/361)

فرزند دیگر امام مجتبی (ع) ابومحمد حسن بن حسن معروف به حسن مثنی (حسن دوم) است که از مادری بزرگوار به نام خوله بنت منظور بن زبّان فزاری به دنیا آمد. وی در واقعه ی کربلا حضور داشت و نوزده ساله بود، در کربلا با دلاوری جنگید و زخم برداشت و به اسارت درآمد. پس از واقعه ی عاشورا با فاطمه بنت الحسین ازدواج کرد و از وی صاحب فرزندانی شد که از آن جمله اند:‌عبداله محض، ابراهیم غَمر و حسن مثلث (حسن سوم). وی تا سن 87 سالگی (بنا بر نقل مشهورتر) همواره در خدمت امام سجاد و امام باقر و از ارادتمندان آن بزرگواران بود (تاریخ طبری – 5/369 و عمده الطالب 89) در متون تاریخی آمده است که حسن مثنی به سبب مبارزه با ستم مروانیان و با توطئه ولید بن عبدالملک مسموم شده و به شهادت رسید و پس از تشییع جنازه باشکوهی در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.

ابراهیم که به ابراهیم الغمر معروف است، جد اعلای امامزاده واجب التعظیم حضرت امامزاده هاشم (ع) است که فرزندی داشت به نام اسماعیل (دیباج) و او فرزندی داشت به نام ابراهیم که مردی مدیر و مدبر بود و همواره در خدمت امام رضا(ع) حاضر بود. این ابراهیم فرزندی به نام طباطبا داشت که سادات بزرگ طباطبایی از فرزندان وی هستند. طباطبا فرزندی داشت به نام قاسم که معروف به قاسم الرسّی بود و در یمن صاحب حکومت و ولایت شد و قرنها فرزندان او در آن دیار صاحب قدرت بودند. قاسم را فرزندی بود به نام حسین که جد سوم امامزاده هاشم است و حکایاتی از شجاعت او نقل شده است. یحیی فرزند حسین پدربزرگ امامزاده هاشم و حسن فرزند یحیی پدر آن امامزاده واجب التکریم است. بدین ترتیب تبار نورانی امامزاده هاشم چنین است: هاشم بن حسن بن یحیی بن حسین بن قاسم بن طباطبا ابن ابراهیم ابن اسماعیل بن ابراهیم بن حسن بن حسن بن علی بن ابیطالب (ع).

دو. برای امامزاده هاشم در برخی نسخ خطی موجود دو برادر (دوبرار) نیز ذکر شده است. از جمله این فراز که می گوید:

و وی را (حسن بن حسن) را به القای حسن مثنی خوانند و باقی فرزندان او متفرق شدند و بعضی به ولایت ورامین افتادند و بعضی به کوه پایه دماوند روی به دارالمرز نهادند اما یحیی و یونس را در ولایت ورامین شهید کردند اما محمود و یعقوب و جعفر و فرزندان محمودبن حسن بن امام حسن را لقمان و نعمان و یزدان و عمار و کنعان و طالوت و جالوت، آن ده تن را در دماوند به موضع قتلگاه شهید کردند و سه روز تن های مبارک ایشان را در خاک مذلت افتادند و کسی را زهره ی آن نبود که دفن کنند چون شب درآمد یحیی بن شجاع الدین ابن ابولولو انصاری فرزندان امامزادگان دفن کردند. آنگاه یحیی با فرزندان گفت: جهد کنید که خارجیان از حال ما آگاه نشوند و بدین سبب آن طایفه را بابا جهد گویند. اما حارث و هادی را به ده موشا شهید کردند، اما هاشم بسیار جراحت خورده بر سر جوی موشا رسید و به جوار حق پیوست. (1)

در نسخه دیگری که گویا استنساخ از این نسخه است (2) با اندک تفاوتی در عبارت و در صفحات 98 و 99 به این موضوع اشاره شد و به جای جوی موشا «کله ی موشی» آمده است که: «اما هاشم را بسیار جراحت رسیده بود. چون به کله ی موشی رسید به جوار حق پیوست.»

البته این که امامزاده هاشم (ع) برادر حارث و هادی بوده، جای تحقیق بیشتری دارد.

چند نکته مهم

الف– از متون تاریخی وجود و لابلای سطور آن پیداست که قیام و هجرت فرزندان حسن مثنی در قرن سوم هجری (فاصله 220 تا 290) بوده است.

ب– فرزندان حسن مثنی به چهار کشور مصر، یمن، عراق و ایران – عمدتاً- رفته اند. در ایران نیز ولایاتی چون آذربایجان، اصفهان، ری، طبرستان، فارس و یزد بیشتر حضور داشته اند. سادات قاضی طباطبایی در آذربایجان، سادات زواره اصفهان، انجوی فارس، طباطبایی یزد از این گروهند.

ج– احتمال دارد محمود و یعقوب و جعفر و فرزندان محمود که در نسخه خطی آمده است همین شهیدانی باشند که به امامزاده هفت تن – هشت تن معروف اند.

د– باباجهد انصاری (یحیی بن شجاع الدین) که برای دفن امامزادگان شهید قیام کرده است، جد اعلای سادات باباجهدی اوره است. از برخی نسخه های دیگر برمی آید از ابولولو انصاری جد یحیی (باباجهد) از محله چالکا بوده است (شاید هم تشابه اسمی باشد که با تحقیق احتمالاً روشن می شود). درباره سادات اوره و انتساب آنها به امامزاده قاسم در فرصت دیگر  به تفصیل بیشتر خواهیم نوشت.

و– «کله» همان گردنه است که در قدیم به این نام خوانده می شده است. چنانچه «بژم» و «بشم» نیز به معنای گردنه یا کوه بلند است.

ط– درباره علت مهاجرت سادات حسنی و حسینی به ایران دلایل مختلفی را می توان برشمرد:

یک. مبارزه بی امان و مداوم آنان با بنی امیه و بنی عباس. درباره نقش سادات حسنی در ترویج فرهنگ عاشورا و مبارزه ها و قیام های آنان تحقیقات زیادی شده است. قیام هایی از سوی محمدبن عبدالله محض (معروف به نفس زکیه) عبداله بن حسن بن حسن، ابراهیم بن طباطبا، و مهمتر از همه حسین بن علی بن حسن شهید فخ .

این مبارزات و قیامها موجب شد دستگاه ستم به تبعید و زندان آنان همت گمارد یا به تعقیب آنان بپردازد. طبیعی است که تشیع مردم ایران و محبت آنان به اهل بیت باعث می شد با روی باز از آنان استقبال کنند.

دو. تبلیغ فرهنگ تشیع و اهل بیت بسیاری از سادات بنی الحسن مثل حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) از محدثین و فقها بزرگوار بوده اند که به قصد تبلیغ فرهنگ اهل بیت به کشورهای مختلف دنیا مهاجرت کرده اند.

سه. مهاجرت امام رضا (ع) به ایران و به دنبال آنان مهاجرت سادات حسنی و حسینی به ایران اسلامی که در راس آنان حضرت معصومه‌(س) و حضرت شاهچراغ (ع) است که حدود چند هزار نفر از سادات بنی فاطمه همراه ایشان به ایران آمده و بسیاری از آنان در غربت به شهادت رسیدند و گروه زیادی از آنان منشا برکات علمی و معنوی شدند و اینک مزار ایشان پناهگاه مردم ایران اسلامی است.

در بین ولایات – یا استان های ایران- فارس، قم، ری، خراسان، طبرستان (مازندران)، دیلم (گیلان)، قومس (سمنان) بیشترین مهاجرت را شاهد بوده ند که یکی از دلایل آن هجرت امامزادگان به هوای زیارت امام رضا (ع) یا مرقد مطهر ایشان بوده است.

چهار. اگر متون موجود تاریخی اعم از خطی و سنگی و چاپی به خوبی کندوکاو شود به روشنی آفتاب معلوم می کند که از صدها سال قبل و قرنها پیش به شهادت این اسناد، امامزاده هاشم (ع) و بقعه و بارگاه ایشان، در منطقه دماوند بوده است. انتظار این است که مسئولان محترم در وزارت ارشاد و سازمان اوقاف و امور خیریه و وزارت کشور، این اسناد انکارناپذیر را جدی بگیرند تا ارتباط عمیق معنوی و عاطفی مردم یک سامان با امامزاده ای که مردم مشاء آن یازده قرن است خدمتگزاری آستانش را افتخار می دانند و بقعه ی نورانی اش وعده گاه همیشگی مردم این منطقه در ایام جشن و عزا بوده است، خدشه دار و جرحه دار نگردد. انشاءالله

پی نوشت:

(1) نسخه خطی انساب در بیان فرزندان امام حسن مجتبی (ع)، ص 25 و ص 26

(2) اصل این نسخه در اختیار آقای سید مسلم دادصفت است. گویا این نسخه استنساخی از نسخه های دیگر است. از نوع کاغذ و خط چنین برمی آید که مربوط به دوران قاجار می باشد.

منابع:

– الارشاد، ج 2/28 و 362

– منتهی الامال، 1/579

– ناسخ التواریخ، 2/322

– عمده الطالب فی انساب آل ابیطالب

– تاریخ طبری، 5/369

– انساب الاشراف بلاذری

– بحار الانوار، جلد 44/163

– اعیان الشیعه، 7/95

– تاریخ کبیر، 3/392

– عبدالعظیم حسنی حیاته / 84

– امامزادگان ری، 1/70/73